The origin of the word “Xhosa”

Nina baka Mvelinqangi, uSimakade, uMninimandla Onke ngiyakhuluka kini MaKhosi nama KhosiKazi

Namuhlanje ngithe ngihlezi emini kwafika umcabango ojulile, omnandi engithi ngalelipeni lika gesi angiwudlulisele esizweni se Ndlovukazi uNomkhubulwane. Phambilini eqoqweni engikulo kuye kwavela umqondo noma umbono owaveza ukuthi ibizo elithi “Koi-SAN” livela kuphi.

Lombono wawuveza ukuthi lelibizo livela kubelumbi abaliqambakho behlukanisa izizwe zomdabu walapha e-Dzonga/South/Thonga. Sizokhumbula nina bezulu elinsundu ukuthi abazali boluNtu lonke yibo abaThwa. AbaThwa ngocubungulo-fuzo oseluke lwenziwa kuyavela ukuthi umhlaba wonke jikelele uke wagcwala abaThwa kuphela ezigidini zeminyaka eyedlule.

Kuthe ngokufika kwabelumbi kuleli lakithi kwaba nezimpi ke eziningi esingeke sigxile kuzo kulengosi. Kuthe phakathi kwalezi zimpi base abelumbi beqala umbhidlango wokwetha izizwe zomdabu abahlangana nazo. Bebesebenzisa izindlela eziningi ukuqamba isizwe igama, bekuba indlela esembatha ngayo, indlela esikhuluma ngayo nokunye okuningi okuhlukene. Lapha esizweni sabaThwa bakhetha ukusiqamba ngendlela esikhuluma ngayo. Indlela yabaThwa yokukhuluma ibinohlamvu luka “X” Kanye no “Q” kakhulu, ziphinyiswa ziphume phambili kwenzinye izinhlamvu. Abelumbi ngokwehluleka ukuphimisa lezinhlamvu,  bebeyaye bephimise kuzwakale umsindo wohlamvu luka “K”.

Lokhu kudale Ukuthi abaThwa baqanjwe ngokuthi bangama ‘“X” South African Natives’ okwabe kasha ukuthi “the click South African Natives”, okungalotshwa ngokuthi X-SAN noma K-SAN. Leli gama ngokubizwa ligcine liphenduka liba u “Ko-SAN”. Lenkosazane eyayiveza lomlandu yangithinta kakhulu ngabe sengijula nami ngalokhu kuqambeka kwaleligama. 

Ngithe sengibuka ngokwami ukubuka, ngedlulela phambili sengibona ubudlelwane okukhona phakathi kwegama elithi “Ko-SAN” Kanye nelithi “Xo-SA”. Leligama uma libizwa uhlamvu luka “N” ekugcineni aluzwakali. Ngalena kobufakazi obulotshiwe kumbe engikuxoxelwe omdala wakulesiswe sakwa Xhosa, ngabuka ubudlelwano obukhona kulolu limi lwesi Xhoxa nasolimini lokhokho abaThwa. Uma ulalela nje ngaphandle komqondo kepha ulalela umsindo uyaye uzwe ukufana okuningi phakathi kolimi lwesi Xhosa Kanye kolimi lwabaThwa. Lokhu kusitshela ukuthi kungenzeka ukuthi ibizo elilodwa leli elibhekiswe kulesi sizwe ngenxa yesimo sokukhuluma kusetshenziswa kakhulu uhlamvu “X” Kanye no “Q”. Lokhu kwenza ngisole ukuthi kungenzeka isizwe esisodwa lesi kepha okuhambe kwahamba sehlukana, kwathi leligatsha elaya nase Mpumalanga ladibana, lalumbana nezinye izizwe zabaNtu kodwa kwasala lezinhlamvu olimini. Okugcine leligatsha lichuma ngokwaziwa ngokuthi isizwe sama “Xo-Sa” leli elinye igatsha lasala laziwa ngokuthi “Ko-Sa”.

Sizokhumbula futhi ingoma yodumo uQonqothwane eyadunyiswa kakhulu iNdlovukazi UMama uMiriam Makeba emele inhlahla Kanye nemvula ngoko Lwazi lwesizwe sama Xhosa. Okumangazayo kakhulu ukuthi lo Qonqothwane uyinjulo enkulu endalweni ka Qamatha edume iphinde yaziwe kulo lonke elengabathi. Lolu Lwazi luka Qonqothwane luveza ubudala nokujula kolwazi kulesizwe samaXhosa okubuye kufakazele uxebuko ongabe lwenzeka kusizwekazi sabaThwa. Lengoma iyimfihlo yokhokho bethu exhumanisa i-Africa yonke ibe munye, ngokuthi sonke sizalwa abaThwa, sonke sizalwa ngama XoSa.

Ahh NzalaBantu

Ahh Xhosa

Ahh Qonqothwane

5 thoughts on “The origin of the word “Xhosa”

  1. Mkhuluwa ngolwami uphando legama elithi Xhosa yigama lesi Sarwa/Kwe elisho indoda ethukuthele/Angry man. Why they call them angry man is because Ngunis were people who likes to fight. Is just like the name Mlumbhi/Mlungu, Kwerekwere, Ngongongo, Xhingono, Mkhanda, Lekwapa, Lengoayamba and Zizimbhana are all derogatory names

  2. Ӏ’m very hapρy to uncⲟver this web site.
    І wanted to thɑnk yⲟս for your time just for this fantastic гeɑd!!
    I definitely ѕavored every Ьit of іt and I have you
    saved to fav to see new things on your web site.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Content is protected !!